Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ BWV 639
Wprowadzając ten hymn do Orgelbüchlein (Zbiór 46 preludiów chorałowych na organy), Johann Sebastian Bach (1685–1750) [1] sięgnął po utwór z tekstem teologa protestanckiego i zarazem swojego współpracownika Johannesa Agricoli (1494–1566) datowanym na ok. 1526/27 rok i muzyką napisaną w tym samym czasie. Chorał, przeznaczony na Czwartą Niedzielę po Trójcy Przenajświętszej, został przez Bacha również wykorzystany w kantacie Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ BWV 177 oraz w końcowej części kantaty BWV 185 Barmherziges Herze der ewigen Liebe (1715) [2].
Istotne stają się słowa hymnu: „Ich ruf zu dir/ Herr Jesu Christ/ Ich bitt/erhör mein Klagen leih mir Gnad zu dieser Frist/ laβ mich doch nich verzagen” („Wołam do Ciebie/ Panie Jezu Chryste/ Proszę wysłuchaj mojej skargi/ Okaż mi łaskę/ nie daj mi jednak zwątpić”). Dalsze wersy w duchu teologii ewangelickiej stanowią podziękowanie za łaskę wiary, prośbę o możliwość bycia pomocnym bliźniemu i prośbę, „by z Tobą żyć” oraz zachować Boże słowo [3].
Andriej Tarkowski
Jednym z ostatnich wybitnych rosyjsko-sowieckich reżyserów był Andriej Tarkowski (1932–1986) [4], syn polsko-ukraińskiego pochodzenia [5] poety Arsenija Aleksandrowicza Tarkowskiego (1907–1989) [6].
Chorał Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ wprowadził do swojego filmu „Solaris” (1972) [7] [8], będącego ekranizacją powieści Stanisława Lema (1921–2006) [9] o tym samym tytule, wydanej w roku 1961 [10]. W tym dość dyskusyjnym dziele, autor sięga po BWV 639 w kilku momentach. Najbardziej interesujące wydaje się jednak wprowadzenie preludium Bacha obok obrazu „Myśliwi na śniegu” (1565) Pietera Bruegla Starszego (1525/1530–1569) [11] w słynnej scenie lewitacji przedmiotów i ludzi – Kris i Harey unoszą się, a dookoła nich krążą przedmioty. Ten zadziwiający stan nie trwa długo, jednak nie budzi przerażenia bohaterów [12]. Jest z pewnością przeżyciem metafizycznym lokującym się w koncepcji filmu (oskarżanego o zbyt dalekie odejście od pierwowzoru powieści). Tarkowski stworzył obraz pokazujący wędrówkę człowieka w głąb siebie, analizowanie swoich win, poszukiwanie Absolutu i możliwości rozgrzeszenia.
Podczas realizacji filmu, A. Tarkowski, wskutek znacznego odejścia od literackiego pierwowzoru, popadł niejako w konflikt ze S. Lemem. Rosjanin w przeciwieństwie do polskiego pisarza bardziej skupił się na – jak sam przyznał – korelacji „[…] człowieka do jego własnego sumienia” niż na wątku sf. Nic więc dziwnego, że w swoim filmie umieścił motyw chorału bachowskiego Ich ruf zu dir, Herr Jesu Chris BWV 639 [12] wykonany na sowieckim syntezatorze ANS {od inicjałów Aleksandra Nikołajewicza Skriabina (1872–1915) [13]} przez Leonida Isaakowicza Roizmana (1915/1916–1989), w opracowaniu wybitnego kompozytora Eduarda Nikołajewicza Artiemjewa (1937–2022).
Tarkowski sięgnając po powieść Lema, współtworzy klimat egzystencji w kosmosie pokazany bez pietyzmu rozumianego jako fascynacja science fiction, natomiast potraktowanego jako projekcja ludzkich lęków i marzeń – tego, co w ludzkiej duszy niewyjaśnialne. Preludium chorałowe Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ ma więc w dziele Tarkowskiego wymiar metafizyczny; lewitacja ludzi i przedmiotów symbolizuje oderwanie się od tego, co ziemskie, na rzecz obcowania z Absolutem symbolizowanym przez pokazany w słynnej scenie Ocean.
W 1984 r. Tarkowski ostatecznie opuścił Związek Sowiecki i osiadł we Włoszech. Prawdopodobnie z polecenia przewodniczącego KGB Wiktora Czebrikowa (1923–1999) podano mu czynnik inicjujący rozwój choroby nowotworowej. 10 maja 1986 w paryskim szpitalu oświadczył:
– „Ani za życia, ani też po śmierci nie chcę wrócić do tego kraju, który spowodował wobec mnie oraz moich bliskich wiele cierpień i upokorzeń. Jestem Rosjaninem, ale nie człowiekiem sowieckim” [14].
Andriej Arsienjewicz Tarkowski został pochowany na cmentarzu prawosławnym w Sainte-Geneviève-des-Bois w departamencie Essonne [15].
– „[…] mój ojciec […] stał się ikoną wolności słowa w Rosji. Dlatego [władze sowieckie] w zasadzie nie mogły mu zabronić pracować. Zemszczono się jednak utrudniając mu życie. I dlatego opuścił ukochaną ojczyznę”. – przyznał 29 października 2013 Andriej Andriejewicz Tarkowski, syn wielkiego twórcy, również reżyser (tyle, że filmów dokumentalnych) mieszkający we Włoszech [16].
Warto również zaznaczyć, że w innym, quasi biograficznym filmie „Zwierciadło” (1974) [17], Tarkowski jako motyw muzyczny wykorzystał m.n.: Stabat Mater Dolorosa (1736) [18] Giovanniego Battisty Pergolesiego (1710–1736) oraz Pasję wg. św. Jana BWV 245 (1724) [19] i Pasję wg. św. Mateusza BWV 244 (1727) [20] [21] J. S. Bacha.
Przypisy:
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/Johann_Sebastian_Bach
[2] https://youtu.be/2r86QKJivZ8
[3] https://aquabiografie.water.blog/2023/01/13/in-silentio-et-in-spe-erit-fortitudo-vestra-w-ciszy-i-ufnosci-lezy-wasza-sila/
[4] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87
[5] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80_%D0%9A%D0%B0%D1%80%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87
https://uain.press/blogs/arsenij-tarkovskij-povernenij-ukrayinets-859586
https://m.day.kyiv.ua/en/article/culture/memories-tarkovsky
[6] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BD%D0%B8%D0%B9_%D0%90%D0%BB%D0%B5%D0%BA%D1%81%D0%B0%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87
[7] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%B8%D1%81_(%D1%84%D0%B8%D0%BB%D1%8C%D0%BC,_1972)
[8] https://youtu.be/6-4KydP92ss
https://youtu.be/xXa6XpaxBS0
[9] https://culture.pl/pl/tworca/stanislaw-lem
[10] https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A1%D0%BE%D0%BB%D1%8F%D1%80%D0%B8%D1%81_(%D1%80%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD)
https://culture.pl/pl/dzielo/stanislaw-lem-solaris
[11] https://nl.wikipedia.org/wiki/Pieter_Bruegel_de_Oude
[12] Tu z oryginalnej ścieżki dźwiękowej. Wnętrze stacji kosmicznej zdobi wspomniany obraz „Myśliwi na śniegu”:
https://youtu.be/GWlOxctLsXA?si=N16wo4c_ugftWDfl
[13] https://en.wikipedia.org/wiki/Alexander_Scriabin
[14] https://www.dailysabah.com/arts/portrait/andrei-arsenevich-tarkovsky-russian-auteur-with-legacy-of-distinctive-time-film-aesthetics
[15] https://ru.wikipedia.org/w/index.php?title=%D0%9A%D0%B0%D1%82%D0%B5%D0%B3%D0%BE%D1%80%D0%B8%D1%8F:%D0%9F%D0%BE%D1%85%D0%BE%D1%80%D0%BE%D0%BD%D0%B5%D0%BD%D0%BD%D1%8B%D0%B5_%D0%BD%D0%B0_%D0%BA%D0%BB%D0%B0%D0%B4%D0%B1%D0%B8%D1%89%D0%B5_%D0%A1%D0%B5%D0%BD%D1%82-%D0%96%D0%B5%D0%BD%D0%B5%D0%B2%D1%8C%D0%B5%D0%B2-%D0%B4%D0%B5-%D0%91%D1%83%D0%B0&pagefrom=%D0%9B%D0%B0%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%B9%2C+%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9+%D0%9C%D0%B8%D1%85%D0%B0%D0%B9%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%87#mw-pages
[16] https://www.electronicbeats.net/this-is-not-a-coincidence-max-dax-talks-to-andrey-a-tarkovsky/
[17] https://youtu.be/CYZhXm02kN0
[18] https://youtu.be/MywCOdjh-pE
https://twitter.com/FDehyd/status/1643849191683239936?t=0qulgFuHNgsMPnkGAWvWsQ&s=19
[19] https://youtu.be/GC9ciRNW6DU
[20] https://youtu.be/lNGJELazYhM
[21] https://twitter.com/FDehyd/status/1640991159332872192?t=d9sWd552TQmtfPwBZWdQYQ&s=19
Pozostałe niektóre utwory muzyczne z fragmentów filmów A. Tarkowskiego, pochodzące z oryginalnych ścieżek dźwiękowych, bądź skompilowane przez użytkowników YouTube:
1).
Lisa Gerard, „Adrift” z albumu „Twilight Kingdom” (2014). Film „Nostalgia” (1983) [a].
[a] https://youtu.be/NEJsY-GGq90
2).
Lisa Gerard, „Of Love Undone” z albumu „Twilight Kingdom”
(2014). Film „Stalker” (1979) [a] [b].
[a] https://en.wikipedia.org/wiki/Stalker_(1979_film)
[b] https://youtu.be/TGRDYpCmMcM
3).
„A Tribute to Andrei Tarkovsky” (2016) [Ich ruf zu dir, Herr Jesu Christ BWV 639]
4).
„Andriejowi Tarkowskiemu poświęcam”, Eduard Artiemjew (2015) [a]
[a] https://youtu.be/A_C7MQG_HEs
5).
The Indian Queen, Z. 630: Act IV – Prelude and Song (Orazia): They Tell Us That Your Mighty Powers (1695) [a] Henry Purcell (1659–1695). M11, transkrypcja Eduarda Artiemjewa z filmu „Zwierciadło” (1974) [17] [b].
[a] https://youtu.be/fYgX702cB7Q
https://open.spotify.com/track/6DAYrg4Eb7Y520l5kkVkZg
[b] https://youtu.be/wYsHIKkV3aw
Źródła:
https://en.wikipedia.org/wiki/Andrei_Tarkovsky
https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%A2%D0%B0%D1%80%D0%BA%D0%BE%D0%B2%D1%81%D0%BA%D0%B8%D0%B9,_%D0%90%D0%BD%D0%B4%D1%80%D0%B5%D0%B9_%D0%90%D1%80%D1%81%D0%B5%D0%BD%D1%8C%D0%B5%D0%B2%D0%B8%D1%87
https://youtu.be/UThTUlcoOik
https://www.amuz.lodz.pl/dmdocuments/notes_muzyczny/NM_4_12_A_Roguska.pdf
https://en.wikipedia.org/wiki/Orgelb%C3%BCchlein#Miscellaneous_BWV_639%E2%80%93644
https://fr.wikipedia.org/wiki/Ich_ruf_zu_dir,_Herr_Jesu_Christ_(BWV_639)
Brian Cat 